پس از انتشار مبحث «راهنمای مکان یابی ساخت گلخانه» که می توانید قسمت اول و قسمت دوم آن را مطالعه کنید و یا برای مطالعه تمام قسمت های آن اپلیکیشن اندروید دانشنامه کشت گلخانه ای را دانلود نمایید، این بار مبحث مهم دیگری را باز کردیم با عنوان «مدیریت تولید در گلخانه» که در این صفحه قسمت اول آن با نام «محاسن کشت گلخانه ای» را مشاهده می کنید. در پایین این صفحه لینک سایر قسمت های این مبحث در اختیار شما قرار گرفته است.
مقدمه
در سال های اخیر کشت گلخانه ای در کشور ما گسترش زیادی یافته است؛ به طوری که با احداث شهرک های گلخانه ای در استان های مختلف کشور، سطح زیر پوشش گلخانه ها به سرعت در حال افزایش است. هدف از تولید و کشت محصولات در گلخانه ها، افزایش تعداد دفعات کشت و حفاظت از محصولات در برابر شرایط نامساعد محیطی، از قبیل درجه حرارت بالا، سرما و آفات و بیماری های گیاهی است.
توسعه صنعت گلخانه داری بدون توجه به مسائل مدیریتی و عملیات به زراعی امکان پذیر نیست. اعمال مدیریتی صحیح در این گلخانه ها، میزان بهره وری و عملکرد را افزایش خواهد داد. متأسفانه بسیاری از گلخانه های فعلی به صورت کاملاً سنتی ساخته و مدیریت می شوند. یکی از مشکلات صنعت گلخانه داری در ایران این است که اغلب کسانی مبادرت به احداث گلخانه می نمایند که تجربه علمی و عملی گلخانه داری را ندارند و صرفاً به قصد دریافت تسهلات بانکی اقدام به احداث گلخانه می نمایند. به جرأت می توان گفت یکی از مهم ترین دلایل عدم موفقیت این افراد، عدم آشنایی آنها با اصول اولیه مدیریت گلخانه و نحوه کنترل عوامل محیطی است.
مدیریت صحیح گلخانه، از زمان انتخاب محل احداث گلخانه شروع می شود و سپس مسائلی مانند انتخاب نوع سازه گلخانه (تونل کوتاه یا بلند)، نوع محصول انتخابی برای پرورش در گلخانه، تجهیزات مورد نیاز و کنترل عوامل محیطی را در بر می گیرد. هر یک از موارد بالا می توانند به
نحوی در تولید و افزایش بازده گلخانه مؤثر باشند. با داشتن گلخانه های مجهز مدرن یا نیمه مدرن، می توان تمام یا بخش مهمی از عوامل محیطی را به صورت خودکار یا نیمه خودکار کنترل نمود. بسیاری از گلخانه های موجود در کشور به علت نداشتن تجهیزات کافی، قادر به کنترل
عوامل محیطی گلخانه نیستند و این امر سبب بروز مشکلاتی در آینده و نیز افزایش هزینه ها و خطرپذیری تولید خواهد شد. در این سلسه مطالب آموزشی با عنوان «مدیریت تولید در گلخانه» که در حال مطالعه بخش اول آن هستید، سعی می شود در هر بخش، مسائل و مشکلات موجود در گلخانه ها به صورت عملی مورد بحث قرار گیرد.
در طرح ارزیابی گلخانه های استان های گیلان و چهارمحال و بختیاری و بررسی بیش از ۱۳۰ گلخانه، که نتایج آن در اولین همایش ملی تکنولوژی تولیدات گلخانه ای نیز منتشر شد، مشخص گردید که برخلاف استقبال زیاد مردم برای احداث گلخانه و تشویق مسئولان و ارائه تسهیلات
بانکی، صنعت گلخانه داری کشور با مشکلات عدیده ای مواجه است و هنوز درباره مسائل ساده ساخت گلخانه و مدیریت آن، آموزش کافی به گلخانه داران ارائه نشده است.
در این مبحث سعی می شود بیشتر به مسائل و مشکلاتی پرداخته شود که گلخانه داران با آن مواجه هستند. هدف این دوره، تهیه یک مجموعه آموزشی برای علاقه مندان به رشته تولیدات گلخانه ای است تا بهتر با گلخانه، عوامل محیطی مؤثر بر رشد گیاهان و نحوه کنترل آن ها آشنا شوند.
تعریف مدیریت گلخانه
عوامل محیطی متعددی رشد و نمو گیاهان را تحت تأثیر قرار می دهند که مهمترین آنها عبارتند از : نور، دما، عناصر غذایی، آب، دی اکسید کربن، آفات و بیماری ها و رطوبت نسبی، بنابراین مدیریت گلخانه تنظیم و کنترل عوامل محیطی محدود کننده و تأمین بهترین شرایط برای رشد گیاهان است. گلخانه، محیطی است که در آن عوامل محدود کننده رشد، قابل کنترل باشد. در اغلب گلخانه های ایران، کلیه عوامل محیطی به طور دقیقی نظارت نمی شوند و فقط دما و یک یا دو عامل دیگر کنترل می شود. بنابراین توصیه می شود گلخانه ها به سمتی سوق داده شوند که قادر باشند کلیه عوامل محیطی را کنترل نمایند.
البته عوامل دیگری هم به طور مستقیم یا غیر مستقیم روی عوامل محیطی گلخانه تأثیر می گذارند، از جمله این عوامل می توان به محل احداث گلخانه، نوع سازه (کوتاه یا بلند)، طرح گلخانه، جهت گلخانه و غیره اشاره کرد. بنابراین مدیریت گلخانه باید از زمان احداث گلخانه شروع شود.
محاسن کشت های گلخانه ای
الف- استفاده از حداقل زمین برای تولید محصول و اشتغال زایی بیشتر
در کشت های گلخانه ای، می توان از حداقل زمین برای کسب درآمد و امرار معاش استفاده نمود؛ در حالی که در کشت های زراعی به زمین های وسیع و زیادی نیاز است. در حقیقت، کشت های گلخانه ای نوعی کشت متراکم هستند که با سرمایه گذاری زیادی در سطحی محدود، امکان کسب درآمد بالایی را فراهم می کنند. در حال حاضر حداقل زمین لازم برای صدور مجوز احداث گلخانه، ۴۰۰۰ متر مربع است که ۳۰۰۰ متر مربع آن زیر پوشش گلخانه قرار می گیرد. به طور متوسط، هر هکتار گلخانه برای دوازده نفر اشتغال ایجاد می کند، ولی در کشت های زراعی غیر متراکم، مانند زراعت گندم و جو، حداقل دو هکتار زمین برای امرار معاش یک خانواده لازم است. با توجه به افزایش جمعیت و کمبود زمین های زراعی مناسب برای کشت و کار، استفاده از کشت های گلخانه ای در سطوح کم زمین و حتی زمین های غیر قابل کشت نیز امکان پذیر است.
ب- تولید حداکثر محصول از واحد سطح
در کشت های گلخانه ای، همه عوامل محیطی مؤثر بر رشد گیاه تحت کنترل هستند. بنابراین می توان با ایجاد شرایط مناسب برای حداکثر فتوسنتز، رشد و عملکرد را برای گیاه فراهم نمود؛ مثلا عملکرد خیار و گوجه فرنگی گلخانه ای در واحد سطح، تا ۱۰ برابر عملکرد همین سبزی ها در شرایط فضای آزاد است.
ج- تولید محصول به صورت خارج از فصل
در مناطق سردسیر و نیمه گرمسیر، که امکان کشت زمستانه بعضی از محصولات گرمسیری مانند صیفی جات یا میوه های گرمسیری مثل موز وجود ندارد، می توان با کشت زمستانه این محصولات در گلخانه، آنها را خارج از فصل تولید نمود. معمولا این محصولات دارای قیمت بالاتری نیز هستند و از این طریق سبب جبران هزینه های اضافی تولید و افزایش درآمد برای گلخانه دار می شوند.
د- پیش رسی محصول
پیش رس کردن به معنی فراهم نمودن شرایط محیطی برای گیاه است؛ به نحوی که محصول مورد نظر یک هفته تا یک ماه زودتر از محصول فضای آزاد، رسیده و قابل عرضه به بازار مصرف باشد. این محصولات به علت نوبرانه بودن معمولا با قیمت بالاتری به فروش می رسند و درآمد بیشتری را عاید گلخانه دار می کنند. در این باره می توان به پرورش توت فرنگی بهاره در تونل های کوتاه در استان مازندران اشاره کرد که با پیش رس نمودن توت فرنگی، آنها را ۲-۳ هفته زودتر به بازار عرضه می کنند؛ همچنین در شهرستان جیرفت با کشت خیارهای هرمافرودیت (خیارهای فضای آزاد) در تونل های پلاستیکی و بدون گرم کردن گلخانه، اقدام به پیش رسی آنها می کنند.
ه- تنظیم برنامه کشت مطابق نیاز بازار
برخی از گل ها و گیاهان زینتی باید برای روزهای خاصی از سال، مانند اعیاد ملی گل داده و به بازار عرضه شوند. در این ایام، تعداد مشتری و میزان فروش به شدت افزایش می یابد. با کنترل عوامل محیطی می توان زمان گلدهی این گیاهان را تنظیم نمود؛ از جمله این گیاهان می توان به آزالیا اشاره کرد که در شرایط عادی، زمان گلدهی آن بعد از عید نوروز است، ولی با فراهم نمودن شرایط لازم می توان زمان گلدهی را به نحوی تنظیم نمود که در عید نوروز، گل داده و برای فروش آماده باشد. در مثالی دیگر می توان به گیاهان روز کوتاه، مانند گل داوودی اشاره کرد که با کنترل طول روز (طولانی کردن یا کوتاه نمودن) در گلخانه، به صورت مصنوعی می توان زمان گلدهی آنها را تسریع یا به تأخیر انداخت.
و- افزایش کیفیت محصولات در شرایط گلخانه
کنترل عوامل محیطی و مناسب بودن محیط داخل گلخانه، شرایط پرورش محصولات گران قیمتی مانند ارکیده، آنتوریم، رز، ژربرا و غیره را با کیفیتی بسیار بالا فراهم می کند، در حالی که حتی اگر شرایط محیطی فضای بیرون گلخانه نیز فراهم باشد، کیفیت محصولات تولید شده در فضای آزاد به کیفیت محصولات تولید شده در گلخانه نمی رسد.
ز- افزایش کارایی مصرف آب
در گلخانه ها از سیستم آبیاری تحت فشار استفاده می شود. از یک طرف به علت کاهش تبخیر و تعرق، در شرایط داخل گلخانه نسبت به فضای بیرون گلخانه، میزان مصرف آب کاهش می یابد و از سوی دیگر به علت تولید محصول بیشتر در واحد سطح، در شرایط گلخانه ای نسبت به فضای بیرون گلخانه، کارایی مصرف آب در گلخانه بیشتر است و این موضوع درباره کشور ایران، که از کشورهای کم آب جهان محسوب می شود، از اهمیت بالایی برخوردار است.
وضعیت تولید محصولات گلخانه ای در جهان و ایران
در سال ۱۹۸۰، حدود ۱۵۰ هزار هکتار گلخانه (با پوشش های مختلف) در سرتاسر دنیا زیر کشت بود. در سال ۱۹۹۵، این سطح به ۲۸۰ هزار هکتار افزایش یافت که این سطوح کشت جدید، بیشتر در آسیا و کشورهای مدیترانه ای بوده است و غالبا به کشت سبزیجات گلخانه ای اختصاص داشت. توسعه کشت های گلخانه ای، به خصوص در مناطق مدیترانه ای و کشورهای واقع در شمال آفریقا، به سرعت در حال گسترش است. سطح کل زیر کشت محصولات گلخانه ای تا پایان سال ۲۰۰۴ میلادی به ۳۰۷ هزار هکتار رسید که سبزیجات، ۶۵ درصد و گیاهان زینتی ۳۵ درصد این محصولات را تشکیل می داد.
گلخانه در ایران برای اولین بار، در سال ۱۳۳۲ و توسط آلمانی ها وارد کشور شد که از نوع گلخانه های شیشه ای با اسکلت فلزی بود و برای کارهای تحقیقاتی مورد استفاده قرار می گرفت. سپس با ورود پوشش های پلاستیکی، اغلب گلخانه ها با اسکلت چوبی و پوشش پلاستیکی ساخته شد. با توجه به عدم امکان کنترل همه عوامل محیطی در این نوع گلخانه ها، تمایل برای احداث گلخانه های مدرن و مکانیزه به شدت در حال افزایش است؛ هر چند گلخانه های سنتی به دلیل ارزان بودن آنها، هنوز هم استفاده می شود. افزایش سطح کشت های گلخانه ای در ایران با توجه به مزایای آن و به واسطه حمایت دولت از این تولید و استقبال فارغ التحصیلان کشاورزی از آن، محسوس بوده است. اگرچه این افزایش سطح و تولید، در مقایسه با کشورهایی مانند چین و ترکیه قابل مقایسه نیست، اما چشم انداز این بخش از تولیدات کشاورزی امیدوار کننده است.
جدول ۱، سطح زیر کشت محصولات گلخانه ای را در کل کشور، به تفکیک استان و نوع محصول کشت شده تا پایان سال ۱۳۸۴ نشان می دهد. مجموع مساحت گلخانه های ایران تا پایان سال ۱۳۸۴، بیش از ۶۱۰۰ هکتار بود که ۵۶٫۵ درصد آن به کشت سبزی و صیفی گلخانه ای، ۴۱٫۵ درصد به گل و گیاهان زینتی و بقیه به سایر محصولات، مانند توت فرنگی و موز اختصاص داشت. سطح زیر کشت گلخانه ها تا پایان سال ۱۳۸۶، به ۶۷۰۰ هکتار افزایش یافت.
میزان تولید در واحد سطح در شرایط فعلی گلخانه های ایران، پائین است؛ به نحوی که میزان تولید سبزی های گلخانه ای به طور میانگین ۱۸-۲۵ کیلوگرم در متر مربع است که در مقایسه با سایر کشورها (۷۰-۸۰ کیلوگرم در هر مترمربع) بسیار پائین است و این امر باعث کاهش بهره وری یا سوددهی گلخانه به ازای واحد سطح شده است.
برنامه توسعه کشور در بخش کشاورزی در راستای احداث مجتمع های گلخانه ای است. این مجتمع ها، در اکثر استانها در دست مطالعه و یا احداث و راه اندازی است و پیش بینی می شود که سطح کل گلخانه تا پایان برنامه پنجم توسعه به ۱۵۰۰۰ هکتار برسد.
وضعیت صادرات گل و گیاهان زینتی
از آنجایی که دولت با تکیه بر ظرفیت ها و استعدادهای موجود و با اعتقاد به گسترش توسعه صادرات محصولات کشاورزی، از جمله گل و گیاهان زینتی، تلاش می کند همه موانع موجود در مسیر توسعه پایدار را از میان بردارد و طرح های عظیم ملی را، که در شکوفایی اقتصادی و ارتقای سطح معیشتی جامعه نقش اساسی ایفا می کنند با سرعت و جدیت اجرا نماید، توجه و پرداختن به صادرات محصولات گلخانه ای در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است. خوشبختانه با برنامه ریزی اصولی و حمایت از صادرات گل و گیاهان زینتی در سال های اخیر، شاهد جهش بسیار مثبت در زمینه صادرات گل و گیاه بوده ایم؛ به طوری که در سال ۱۳۸۶، صادرات گل و گیاه بالغ بر ۱۳ هزار تن بوده که نسبت به سال ۱۳۸۵، حدود ۵ هزار تن (معادل ۶۲٫۵ درصد) افزایش نشان می دهد؛ همچنین ارزش صادرات گل و گیاهان زینتی در سال ۱۳۸۶، معادل ۱۱ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۱۳۸۵، ۴ میلیون دلار (۵۷ درصد) افزایش نشان می دهد.
قسمت اعظم گل ایران به کشورهای آذربایجان و ارمنستان صادر می شود. طبق آمار دفتر گل و گیاهان زینتی وزارت جهاد کشاورزی ایران، ارزش تولید گیاهان زینتی در کشور که شامل گیاهان زینتی فضای باز و گلخانه ای است، به بیش از ۳۲۰ میلیون دلار می رسد.
ویژگی های محل احداث گلخانه
الف – مسطح بودن زمین گلخانه
زمین مورد نظر برای احداث گلخانه باید مسطح باشد. احداث گلخانه در زمین شیب دار سبب بروز مشکلاتی در احداث و نگهداری گلخانه و نیز عدم کنترل مناسب عوامل محیطی آن خواهد شد؛ مثلا احداث گلخانه در زمینی صاف، ولی شیب دار باعث می شود که گرما در قسمتی از گلخانه، که در ارتفاع بالاتری قرار دارد، متمرکز گردد و هوای سرد در قسمتی که در ارتفاع پائین تر قرار دارد، جمع شود و بدین ترتیب شیب حرارتی در داخل گلخانه ایجاد می شود.
ب – داشتن زهکش مناسب
زمینی که گلخانه در آن احداث می شود باید از زهکشی مناسب برخوردار باشد؛ به خصوص در گلخانه هایی که کشت محصول بر روی بستر خاک گلخانه انجام می شود. بالا بودن سطح آب زیرزمینی و خیس بودن خاک به علت نداشتن زهکش مناسب، باعث رشد ضعیف ریشه، سطحی شدن ریشه ها، کاهش جذب مواد غذایی، کندی رشد گیاه و افزایش برخی بیماری های قارچی مانند بوته میری (پی تیوم) در سبزی های گلخانه ای می شود. در این زمینه می توان به گلخانه های شهر بندر انزلی اشاره کرد که در بعضی مناطق سطح آب زیرزمینی فقط ۳۰ سانتیمتر پائین تر از سطح خاک است و حتی در برخی موارد به علت بارندگی، سطح خاک گلخانه خیس می شود. احداث گلخانه در این نوع زمین ها توصیه نمی شود و شاید بتوان یکی از مهم ترین دلایل عدم موفقیت گلخانه های سبزی و صیفی و موز در این مناطق را نداشتن زهکش مناسب در گلخانه ها دانست. از جمله راهکارهای رفع این مشکل، خاکریزی کف گلخانه به ارتفاع ۳۰ سانتیمتر و بیشتر، یا کشت گیاهان در داخل گلدان متناسب با حجم ریشه گیاه (گلدان با حجم ۱۰-۱۵ لیتر برای پرورش گوجه فرنگی گلخانه ای) است. در این حالت، نبودن زهکش در گلخانه تأثیری بر روی رشد ریشه گیاه نخواهد داشت.
ج- داشتن آب با کیفیت و کمیت مناسب
منبع آب مورد استفاده و کمیت و کیفیت آن، از اهمیت زیادی در انتخاب محل احداث گلخانه برخوردار است و عدم توجه به این موضوع ممکن است در آینده سبب بروز مشکلات متعددی گردد. آب مورد نیاز گلخانه می تواند از چاه، آب شهری، رودخانه و چشمه تأمین شود. آب چشمه و رودخانه معمولا آلوده به عوامل بیماری زا هستند و ممکن است نیاز به ضد عفونی با کلر داشته باشند. آب شهر نیز گران بوده و ممکن است حاوی فلوراید و کلر باشد، بنابراین آب چاه بهترین گزینه خواهد بود. اما قبل از احداث گلخانه، کیفیت آب زمین انتخاب شده باید آزمایش شود و در صورت نداشتن مشکل خاص، اقدام به احداث گلخانه نمود. برای درک بهتر می توان به گلخانه منطقه خمام در شهر رشت، اشاره کرد، آب مورد استفاده در این گلخانه، حاوی مقدار زیادی آهن نامحلول است که پس از مدتی در اثر آب پاشی بر روی شاخ و برگ گیاهان آپارتمانی، به علت رسوب آهن نامحلول بر روی سطح برگها، رنگ آنها شبیه به آهن زنگ زده شده و از بازار پسندی این محصول به شدت کاسته می شود. در صورتی که آزمایش آب قبل از احداث گلخانه انجام می شد، از احداث گلخانه در این زمین خودداری، یا راهکار دیگری قبل از بروز مشکل ارائه می شد.
د- وجود امکانات اولیه زیربنایی
امکانات زیربنایی از قبیل راه، برق و در صورت امکان گاز و تلفن باید در محل مورد نظر برای احداث گلخانه وجود داشته باشد. نوع سوخت مورد استفاده برای گلخانه، نقش مهمی در میزان هزینه و احتمال خطر سرمازدگی دارد. گلخانه هایی که از لوله های گاز دورند مجبور به استفاده از سایر منابع انرژی (گازوئیل یا نفت) به جای گاز هستند که هم گران تر از گاز است و هم سبب افزایش آلودگی های زیست محیطی می شوند. در حالی که گاز به عنوان ارزان ترین و پاکترین منبع انرژی به شمار می رود. در مناطق سردسیر مانند شهرکرد، استفاده از گازوئیل هزینه بیشتری را بر گلخانه دار تحمیل می کند و حتی در برخی از شب ها به علت سرمای شدید، احتمال یخ زدن مخزن گازوئیل نیز وجود دارد که سبب سرمازدگی گلخانه و ایجاد خسارت جبران ناپذیر بر گلخانه می شود، افزودن بلورهای نفتالین به مخزن گازوئیل موجب کاهش نقطه انجماد آن می گردد. در زمستان سال ۱۳۸۳، تعدادی از گلخانه های استان چهارمحال و بختیاری به علت یخ زدن گازوئیل و خاموشی سیستم گرمایی، دچار خسارت شدید شدند.
وجود ژنراتور برق اضطراری برای گلخانه ها ضروری است تا قطع برق، به خصوص در فصل زمستان، سبب خاموش شدن سیستم گرمایی گلخانه نگردد.
ه- نزدیکی به شهر و مراکز فروش
بهتر است گلخانه در زمین های کشاورزی احداث شود، که امکان دسترسی به شهر برای تأمین تجهزات، نهاده ها و وسایل مورد نیاز گلخانه و نیز فروش محصول با هزینه کمتر فراهم باشد (البته قیمت زمین نیز باید در نظر گرفته شود).
جهت گلخانه
در تعیین جهت احداث گلخانه، دو عامل نور و شدت باد منطقه باید مورد توجه قرار گیرد، اگر منطقه بادخیز نباشد، جهت گلخانه از نظر کاهش سایه اندازی و برخورداری از حداکثر شدت نور خورشید، حائز اهمیت است، زیرا اسکلت گلخانه سایه ای را بر روی گیاهان داخل گلخانه ایجاد می کند که اندازه سایه ها به زاویه تابش نور خورشید و فصل سال بستگی دارد.
گلخانه های تک واحدی در عرض های پائین تر از ۴۰ درجه، در جهت شمالی – جنوبی و در عرض های بالاتر از ۴۰ درجه، در جهت شرقی – غربی احداث می شوند؛ زیرا در این جهت ها، زاویه تابش نور خورشید و میزان انتقال نور به داخل گلخانه بیشتر است. با احداث گلخانه در جهت مناسب، می توان در فصل زمستان (که شدت نور از اهمیت بیشتری برخوردار است، درصد انتقال نور به داخل گلخانه را افزایش داد. گلخانه های به هم پیوسته در تمام عرض های جغرافیایی، در جهت شمالی- جنوبی احداث می شوند تا بتوانند اثر سایه را در قسمت شمالی گلخانه کاهش دهند.
تأثیر تعیین جهت مناسب گلخانه با توجه به عرض جغرافیایی منطقه، بر کاهش سایه اندازی و برخورداری از حداکثر نور، در جدول ۲ نشان داده شده است.
اگر منطقه بادخیز باشد، جهت باد غالب در تعیین جهت گلخانه اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا وزش باد شدید در منطقه و احداث گلخانه در جهت نامناسب، می تواند سبب بروز خسارات مکانیکی جبران ناپذیری به اسکلت گلخانه گردد. همچنین باد در زمستان، موجب افزایش اتلاف گرمای گلخانه شده و در تابستان، خنک کردن گلخانه را تحت تأثیر قرار می دهد. لذا در این مناطق، گلخانه ها به نحوی احداث می شوند که جهت گلخانه در جهت باد غالب منطقه باشد (دیواره انتهایی گلخانه رو به باد باشد) تا باد از روی گلخانه به راحتی عبور کند؛ به عبارت دیگر، امتداد گلخانه در امتداد باد غالب باشد؛ در این حالت، کمبود نور احتمالی را می توان با روشن نمودن چند لامپ فلورسنت جبران نمود؛ مثلا در مناطق جنوب شرقی ایران (سیستان و بلوچستان و کرمان)، که شدت نور زیاد است ولی بادهای شدید می وزد، گلخانه باید در جهت باد احداث شود.
خلاصه مطالب
١- مدیریت گلخانه، تنظیم و کنترل عوامل محیطی محدود کننده و تأمین بهترین شرایط برای رشد گیاهان است. گلخانه محیطی است که در آن عوامل محدود کننده رشد، قابل کنترل باشد.
۲- کشت های گلخانه ای دارای محاسن زیادی هستند که به طور خلاصه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- الف- افزایش تولید در واحد سطح (حداقل ۱۰ برابر فضای آزاد)؛
- ب- کشت محصول بیش از یک دوره در طول سال؛
- پ- افزایش کیفیت محصول تولیدی در گلخانه ها (با کنترل بهتر آفات و بیماری ها با اعمال روش های کنترل بیولوژیکی و کاهش مصرف سموم که در نهایت باعث افزایش کیفیت محصول و افزایش صادرات و حفظ محیط زیست می شود)؛
- ت- صرفه جویی در مصرف آب با اعمال مصرف بهینه و با استفاده از روش های نوین آبیاری؛
- ث- استفاده از اراضی غیر قابل کشت با سیستم کشت بدون خاک؛
- ج- عدم وابستگی تولید به شرایط محیطی و امکان بازاریابی مناسب و تنظیم برنامه کشت مطابق نیاز بازار؛
- چ- تداوم کار و تولید محصول در تمام فصول سال، با توجه به امکان کنترل عوامل محیطی و تنظیم شرایط مورد نیاز گیاه (استفاده از اوقات فراغت زارعان در پاییز و زمستان) ؛
- ح- آزادسازی اراضی برای تولید محصولات راهبردی، مانند گندم، ذرت، برنج و دانه های روغنی؛
- خ- کاهش جذب عناصر سنگین توسط گیاهان و حفظ سلامت جامعه با سیستم کشت بدون خاک که امکان جذب و کنترل این عناصر را فراهم می سازد؛
- د- جلوگیری از تغییر کاربری اراضی برای ساختمان به دلیل سودمند بودن تولیدات گلخانه ای در اغلب مناطق؛
- ذ- جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهر با احداث واحدهای گلخانه ای؛
- ر- ایجاد فرصت های شغلی برای جوانان، زنان روستایی و دانش آموختگان کشاورزی
٣- مسطح بودن زمین، داشتن زهکش مناسب، داشتن آب با کمیت و کیفیت مناسب، دارا بودن امکانات زیربنایی و نزدیکی به مراکز فروش، از جمله عواملی است که در زمان انتخاب زمین برای احداث گلخانه باید مورد توجه قرار گیرند. در این صورت، از بسیاری از مشکلاتی که در آینده به وجود خواهد آمد، جلوگیری می شود.
۴- احداث گلخانه در جهت مناسب، در نفوذ نور به داخل گلخانه و افزایش پایداری گلخانه در برابر باد بسیار مهم است. جهت گلخانه، به عرض جغرافیایی منطقه، نوع ساختار گلخانه (تک واحدی یا به هم پیوسته بودن) و جهت باد غالب منطقه بستگی دارد. در مناطق بادخیز، گلخانه باید به نحوی احداث شود که جهت گلخانه در جهت باد غالب منطقه باشد (دیواره انتهایی گلخانه رو به باد باشد) تا باد از روی گلخانه به راحتی عبور کند و به عبارت دیگر، امتداد گلخانه در امتداد باد غالب باشد.
۵- در صورتی که باد، عامل محدود کننده نباشد، گلخانه را باید در جهتی احداث کرد که حداکثر شدت نور در نیمه دوم سال وارد گلخانه شود. گلخانه های تک واحدی در عرض های پائین تر از ۴۰ درجه، در جهت شمالی – جنوبی و در عرض های بالاتر از ۴۰ درجه، در جهت شرقی – غربی احداث می شوند. گلخانه های به هم پیوسته، یا چندقلو، در تمام عرض ها در جهت شمالی- جنوبی احداث می شوند تا بتوانند اثر سایه را در قسمت شمالی گلخانه کاهش دهند.
مبحث مدیریت تولید در گلخانه شامل 11 فصل است که فهرست آن را در زیر مشاهده می کنید. در سایت به برخی از قسمت های آن ها پرداختیم. اما برای مطالعه کامل این موضوع و تمام فصل های آن، اپلیکیشن اندروید دانشنامه کشت گلخانه ای را دانلود کنید.
- فصل اول: محاسن کشت های گلخانه ای
- فصل دوم: انواع سازه های گلخانه ای
- فصل سوم: گرم كردن گلخانه
- فصل چهارم: خنك كردن گلخانه (در اپلیکیشن)
- فصل پنجم: مديريت نور در گلخانه
- فصل ششم: غنی سازي گلخانه با دي اكسيد كربن
- فصل هفتم: کنترل رطوبت نسبی در گلخانه
- فصل هشتم: تهويه گلخانه
- فصل نهم: ضد عفونی کننده بستر کشت و بهداشت گلخانه
- فصل دهم: بسترهای كشت گلخانه
- فصل یازدهم: آبیاری محصولات گلخانه ای
در این برنامه علاوه بر این موضوع، صدها مطلب آموزشی مفید و بروز دیگر در زمینه گلخانه داری را بخوانید.
