آنچه در قسمت اول راهنمای جامع مکان یابی ساخت گلخانه می خوانید:
در قسمت اول آموزش مکان یابی ساخت گلخانه، با یک مقدمه به سراغ مباحث وضعیت گلخانه های جهان و ایران، ویژگی های کشت گلخانه ای، شرایط مناسب برای کشت گلخانه ای در ایران، می رویم و در قسمت دوم به موارد دیگری اشاره می کنیم که مطالعه این اطلاعات ارزشمند را به شما پیشنهاد می کنیم.
مقدمه
امروزه، مواد غذایی، با توجه به افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به تولید محصول ها و فراورده های کشاورزی برای تأمین نیاز غذایی بشر نسبت به گذشته بسیار پر اهمیت تر و دشوارتر شده اند و برنامه هایی برای انجام آن در دست اجرایند. در این راستا، بهره برداری بهینه از منبع های تولید و حفظ آنها برای آیندگان، جزء مسئله های مطرح روز دنیاست، بهره برداری بی رویه از منبع ها و نهاده های تولید در کشورهای جهان سوم، چند برابر، وضعیت را بدتر و حساس تر کرده و به دلیل نبود ثبات اقتصادی، سرمایه گذاری در بخش کشاورزی رشدی مثبت از خود نشان نمی دهد. در نتیجه این عامل ها امکان پیش بینی افزایش تولید متناسب با رشد جمعیت وجود نداشته و قیمت محصول ها و فراورده های کشاورزی و همچنین نرخ بیکاری به طور بی رویه افزایش می یابند.
در کشورمان، ایران؛ افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به مواد غذایی با توجه به خطر پذیری بالای کشاورزی از یک سو و محدودیت توسعه زمین های کشاورزی مناسب از سوی دیگر تأمین نیازهای غذایی ایرانیان را با مشکل اساسی روبه رو کرده است. در چنین شرایطی تنها راهکار برای حل این مشکل، با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک کشورمان، بهره برداری از آخرین روش ها و فن آوری های روز دنیا از جمله تولید محصول های کشاورزی در محیط های بسته و کنترل شده مانند: گلخانه ها به منظور افزایش بهره وری در واحد سطح است.
ایجاد گلخانه ها برای تولید محصول های کشاورزی به دلیل امکان کنترل عامل های تأثیرگذار محیطی همچون؛ تغییر دما، جلوگیری از پدیده های سرما یا گرمازدگی، بهره برداری بهینه از منبع های آبی و خاکی، امکان کاربرد کود و سم مورد نیاز و در نهایت تولید در فصل های گوناگون، جایگاهی ویژه به این نوع از تولیدها داده اند، در نتیجه کشت گلخانه یی به عنوان یک روش تولید متفاوت همراه با بهره وری بالا، در سال های اخیر رو به گسترش است.
نکته دیگر اینکه؛ مسایل و مشکل های تولید گلخانه یی را نمی توان نادیده گرفت، بنابراین بر اساس تجربه های سال های گذشته، ساخت و راه اندازی شهرک ها و مجتمع های گلخانه یی بدون بررسی های همه جانبه و مکان یابی اصولی، گرفتاری هایی بسیار برای دولت مردان و بهره برداران به وجود آورده است. به دلیل این، انجام مطالعه های جامع که در برگیرنده پیش نیازهای اساسی تولید محصول های گلخانه یی باشد، اهمیتی بسیار دارد.
وضعیت گلخانه های جهان و ایران
الف- گذری به تاریخچه
صنعت گلخانه و تولیدهای گلخانه یی در جهان نسبت به ایران دیرینه یی بیش تر دارد؛ صنعت گلخانه های پیشرفته در سده ی شانزدهم از کشور هلند سرچشمه گرفته است. در آن زمان بوته های گل یاس که در فضای آزاد پرورش می یافتند، برای نخستین بار به گلخانه منتقل شدند و در آن جا پرورش یافتند. امروزه، این کشور بزرگترین کشور دارنده صنعت گلخانه در جهان به شمار می آید و کار تولید گلخانه را با سطح دانش فنی، اتوماسیون، مکانیزاسیون (ماشینی کردن) و بهره وری بالا حتی به صورت کشت های فراسرزمینی (کشت برون مرزی) در کشورهای دنیا و کلمبیا انجام می دهد. همچنین، ساخت گلخانه برای تولید میوه و سبزی های بیرون از فصل و نیز گل ها و گیاهان زینتی، از سده هفدهم میلادی در دیگر کشورهای اروپایی، امریکا و جاهای دیگر آغاز شد و در دهه های اخیر به دلیل ویژگی های بی نظیر آن بویژه بهره برداری بهینه از منبع های خاک و آب و نیز اشتغال زایی در سرتاسر جهان رو به گسترش است.
کشت های تجاری گلخانه یی از سال ۱۳۵۲ هجری شمسی از کشورهای اروپایی به ویژه هلند، با انگیزه تولید گیاهان زینتی به ایران راه یافت. در ایران نیز در دو دهه اخیر توجه جدی به تولید سبزیها، برخی محصول های باغی، گل ها و گیاهان زینتی در گلخانه ها صورت گرفته است. به عبارت دیگر، تولید تجاری در گلخانه های صنعتی ایران، جدید است و به همین دلیل دانش فنی، نیروی انسانی خبره موجود در این زمینه در کشور ضعیف است. آشکار است که با بومی سازی دانش فنی و شکل گیری سرمایه انسانی و توسعه اصولی آن، صنعت گلخانه در کشور در آینده پویاتر نیز خواهد شد و ضمن افزایش بهره وری تولید، فرصت های شغلی بیشتر ایجاد خواهد کرد.
امروزه با سیاست های جدید دولت، شهرک ها و مجتمع های گلخانه یی در سراسر کشور توسعه پیدا کرده اند. علاوه بر آن، در بخش خصوصی، گلخانه های تنها و خارج از شهرک های یادشده ساخته شده اند و از آنها بهره برداری می کنند. استقبال گسترده دانش آموختگان کشاورزی و بخش خصوصی از این موضوع، نویدبخش تشکیل سرمایه انسانی بزرگی است که در مورد صنعت جدید گلخانه در ایران دارد شکل می گیرد.
آمار و اطلاعات موجود در دفتر امور گلخانه ها، گیاهان دارویی و قارچ معاونت امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی نشان می دهد؛ سطح زیر کشت گلخانه ها تا پایان سال ۱۳۹۴ در کشور حدود ۱۰۰۲۴ هکتار بوده است (جدول 1). از این سطح، حدود ۷۲۵۳ هکتار (72.3%) به سبزیها، ۲۲۶۵ هکتار (22.6٪) به گل ها و گیاهان زینتی و ۵۰۶ هکتار (5.1%) نیز به گیاهان و محصول های دیگر گلخانه یی اختصاص داشته اند اما سهم گلخانه های ایران از گلخانه های جهان هنوز کمتر از 0.5% است.
این آمار بیش ترین سطح گلخانه ها در کشور در آن سال را به ترتیب در استان های تهران 2765.9 هکتار، کرمان در منطقه جیرفت و کهنوج و منطقه های دیگر این استان ۱۶۱۳ هکتار، اصفهان 1409.5 هکتار، یزد 1331.2 هکتار، مرکزی 539.7 هکتار، خوزستان 407.8 هکتار، مازندران 297.7 هکتار، سیستان و بلوچستان 249.8 هکتار و البرز 213.1 هکتار نشان می دهد، به گونه یی که می توان گفت: حدود 87.9% از کل مساحت گلخانه های کشور در این استان ها و باقی مانده در استان های دیگر کشور متمرکز بوده اند (شکل 1)
تغییرهای سطح زیر کشت محصول های گلخانه یی در طول دو دهه از نیمه دهه ۷۰ تا میانه دهه ۹۰ شمسی در شکل ۲ آورده شده اند، همان گونه که مشاهده می شود؛ سطح زیر کشت محصول های گلخانه یی در ۲۰ سال گذشته (۱۳۷۵-۱۳۹۴) بیش تر از ۱۶ برابر شده است که رشد زیاد این صنعت جدید را در کشورمان نشان می دهد. آشکار است که سرعت بالای رشد و توسعه گلخانه ها در ایران بدون تقویت زیرساخت های مناسب، فرصت ها و تهدیدهایی به دنبال خواهد داشت.
ب- سیستم های گلخانه ای
سیستم های گلخانه یی یکی از کارآمدترین سیستم های تولید از نظر شاخص کارآیی مصرف آب به شمار می آیند. به دلیل بسته بودن محیط و کم شدن تبخیر و تعرق گیاهان، بهره برداری از سامانه های آبیاری میکرو و امکان جمع آوری و کاربرد دوباره از زه آب ها در کشت های بدون خاک، بالاترین کارآیی مصرف آب در این سیستم تولیدی را به دست می دهد.
امروزه، در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه، چین، ژاپن و کره جنوبی سیستم های گلخانه یی به طور گسترده و مؤثر برای تولید سبزیها بهره برداری می شوند. همچنین کشور هلند برای تولید و صادرات گل ها و گیاهان زینتی به دیگر کشورهای جهان، به دلیل برتری های نسبی موجود از جمله شرایط اقلیمی مناسب و نیروی کارگری ارزان، سرمایه گذاری های خوب در کشورهای کنیا و کلمبیا سرمایه گذاری های مناسب انجام داده است. در حقیقت، برتری مهم گلخانه، تحقق بخشیدن به شعار سازمان خواروبار جهانی؛ تولید محصول بیشتر با آب کمتر است.
جدول شماره ۲ سطح زیر کشت گلخانه های گوناگون و نوع پوشش آنها را در سال ۲۰۰۶، در منطقه های مختلف جهان نشان می دهد که سطح کل گلخانه های گوناگون دنیا تا آن سال حدود 12.6 میلیون هکتار است. بیشتر گلخانه های جهان در منطقه های نیمه گرمسیری قرار داشته است و پوشش بیش از ۹۹ درصد آنها پلاستیک است. همچنین، بیش ترین سطح گلخانه یی جهان در قاره آسیا به مساحت حدود 11.5 میلیون هکتار بویژه در کشور چین به مساحت حدود ۷ میلیون هکتار، قرار دارد.
ویژگی های کشت گلخانه ای
ویژگی های مهم روش کشت گلخانه یی در کشورمان عبارت اند از :
- کنترل عامل های محیطی،
- عرضه محصول در همه فصل های سال،
- افزایش بهره وری مصرف آب (مدیریت بهینه آب کشاورزی)،
- بهره برداری بهینه و مؤثر از همه نهاده های کشاورزی، مانند: بذر، کود، سم و مانند این ها
- افزایش بازدهی و عملکردی محصول همراه با بالا بردن کیفیت آن،
- ترویج فرهنگ کار گروهی و مشارکتی،
- ایجاد اشتغال بیشتر و مناسب تر.
شرایط مناسب برای کشت گلخانه ای در ایران
بجز ویژگیهای آمده در بالا، کشت گلخانه یی در کشورمان شرایطی مناسب را برای انتخاب منطقه های آماده کشت و توسعه محصول های گلخانه یی فراهم آورده است که مهم ترین آنها عبارت اند از:
- موقعیت جغرافیایی،
- تنوع آب و هوا با طول روز بلند،
- روشنایی کامل آفتاب در بیشتر نقاط آن،
- وجود اقلیم های گوناگون،
- نزدیکی به بازارهای مصرف منطقه یی.
نکته! سطح زیر کشت گلخانه های کشورمان تا پایان سال ۱۳۹۴، حدود ۱۰۰۰۰ هکتار بوده که با توجه به مساحت زمین های آماده و مناسب برای کشت و نیز تنوع محصول های کشاورزی به این روش، بسیار ناچیز است.
نیاز به اطلاعات بیشتری در زمینه گلخانه داری و کشت گلخانه ای دارید؟
اپلیکیشن اندروید دانشنامه کشت گلخانه ای جدیدترین و بروزترین کتاب ها، مقالات، تحقیقات گلخانه داری و تجربیات گلخانه داران نمونه را در اختیار شما قرار می دهد. این اپلیکیشن جامع ترین بانک اطلاعات گلخانه داری به زبان فارسی از منابع معتبر و بروز است.
